واقع گرایی ملال آور در سینمای ایران؛ سینمای کودک هیچ دایه ای ندارد - تور گرجستان ارزان

به گزارش روابط عمومی برنامه تلویزیونی نقد سینما، در بخش نخست برنامه امیررضا مافی میزبان آرش خوشخو منتقد سینما بود تا درباره واقع گرایی در سینمای ایران به گفتگو بپردازند.

آرش خوشخو در آغاز بحث خود گفت: در سینمای جهان واقع گرایی در واقع واکنشی به کلیشه های سینمای قصه گو بوده است. هم در هالیوود شاهد این واکنش هستیم و هم در فرانسه و ایتالیا. ما با سینمای رویاسازی مواجهیم که کلیشه های خود را دارد و حتی بخش هایی از واقعیت را حذف می کند تا زودتر رویا خلق کند. در دهه 40 یک جریان واقع گرایی در سینمای ایتالیا، در واکنش به سینمای هالیوود شکل گرفت.

وی ادامه داد: در ایران هم این اتفاق رخ داد. در دهه 40 و در واکنش به فیلمفارسی شاهد شکل گیری یک جریان واقع گرایی بودیم. این واقع گرایی کم کم تبدیل به نشان سینمای روشنفکری در سینمای ما شد. این رویکرد با نگاه چپ حاکم بر فرهنگ ما در دهه 50 تلفیق شد و بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد. متأسفانه جریانی که قرار بود مخالف کلیشه های جریان رویاپرداز در سینما باشد، خودش تبدیل به کلیشه و ژست شد. از آن حالتی که می توانست کمک کند تا واقعیت جامعه را بهتر ببینیم، منحرف شد و صورت واقع نمایی به خود گرفت که این اشتباه بزرگی بود.

وی در ادامه به جریان واقع گرایی در سینمای پیش از انقلاب اشاره کرد و گفت: بدنه واقع گرایی در مقطعی تبدیل به سینمای ملال شد که در سینمای سهراب شهید ثالث نمونه آن را شاهد بودیم. در فیلم هایی مانند طبیعت بی جان و یک اتفاق ساده ، واقع گرایی تبدیل به یک فلسفه و مفهوم هنری می کند. در سینمای عباس کیارستمی مانند مسافر و گزارش هم شاهد یک واقع گرایی تأثیرگذار هستیم.

خوشخو در ادامه گفت: کانون پرورش فکری بچه ها در دهه های 40 و 50 بسیار تحت تأثیر فرهنگ اروپای شرقی بود و همان سبک واقع گرایی موجود در اروپای شرقی به فیلم های کانون راه پیدا کرد و نهادینه شد.

این منتقد درباره واقع گرایی در سینمای عباس کیارستمی گفت: در فیلم های کیارستمی معمولا ما با بستر واقعیت مواجهیم اما داستان های عجیب می بینیم. یعنی خط داستانی فیلم می تواند شما را شگفت زده کند اما بستر روایت آن کاملا واقعی است. این ویژگی سینمای کیارستمی را آن هایی که امروز در سینمای ایران به دنبال واقع گرایی هستند، فراموش می کنند. در واقع کیارستمی، بستر واقعی آثارش را با داستان های شگفت انگیز پوشش می دهد.

وی افزود: سینماگران امروز، واقع گرایی کیارستمی را با ملال گرایی شهید ثالث تلفیق کرده اند و شاهد روایت داستان هایی کاملا معمولی، در بستری از ملال هستیم.

خوشخو در ادامه به فیلم دزد دوچرخه به عنوان یکی از آثار شاخص سینمای واقع گرا در جهان اشاره و بر ریتم مناسب آن تأکید کرد.

خوشخو در ادامه به سبک واقع گرایی در سینمای اصغر فرهادی پرداخت و گفت: فرهادی هم مانند کیارستمی، چاشنی ای به واقع گرایی اش اضافه می کند تا روایتش عامه پسند شود. مثلا یک معمای هیچکاکی طراحی می کند. بخشی از سینمای اصغر فرهادی حل معماها است. تماشاگر یا قصه می خواهد، یا معما می خواهد، یا ریتم خوب می خواهد یا حتی شخصیت متفاوت می خواهد. در سینما واقع گرای امروز ایران، حتی شخصیت ها گویی شبیه هم هستند، به خصوص شخصیت های خانم. تصور از واقعیت در این نوع سینما تبدیل به یک کلیشه شده است که حتی دیگر واقعی هم نیست.

امیررضا مافی در ادامه ضمن تشریح رویکرد غالب در واقع گرایی سینماگران امروز، نسبت به بی توجهی اغلب فیلمسازان به واقعیت های مثبت پیرامون ما، انتقاد کرد.

خوشخو در ادامه گفت: روشنفکر ما وقتی می خواهد فیلم بسازد، احساس می کند وظیفه دارد سیاهی ها را به بدترین شکل ممکن نشان دهد. گاهی هم شاید نتیجه خوبی حاصل شود. مانند دایره مینا داریوش مهرجویی که یکی از سیاه ترین فیلم های سینمای ایران است اما نتیجه اش تأسیس سازمان انتقال خون در کشور بود. از اواخر دهه 80 تا اواسط دهه 90 همه سینمای ایران تبدیل به همین آثار شده بود و امروز فکر می کنم تعداد این آثار رو به کاهش می رود.

امیررضا مافی و آرش خوشخو در بخش بعدی این گفتگو به مرور مباحث طرح شده در قسمت های اخیر نقد سینما پرداختند.

میز اخبار؛ جزییات برگزاری جشنواره سی ونهم فیلم فجر

در بخش میز اخبار نقد سینما، شب گذشته علیرضا مرادی میزبان مسعود نجفی مدیر روابط عمومی جشنواره سی ونهم فیلم فجر بود تا در جریان آخرین برنامه ریزی ها برای برگزاری این دوره از جشنواره قرار بگیرد.

مسعود نجفی در این بخش گفت: برای بخش مردمی جشنواره امسال بلیت فروشی خواهیم داشت اما نه به صورت سال های قبل. امسال تک فروشی برای هر فیلم خواهیم داشت و فروش هم از طریق سه سامانه متولی فروش انجام می شود. علاقمندان با مراجعه به سامانه ها می توانند بلیت فیلم موردنظر خود را خریداری کنند. امسال به هیچ وجه فروش گیشه ای نداریم و حتی اگر به سینمایی اجازه اکران فوق العاده داده شود، برای همان هم بلیت فروشی اینترنتی خواهیم داشت.

وی افزود: در شهر تهران با دو برابر ظرفیت سال گذشته در خدمت مخاطبان هستیم. در هر سالن کمتر از 30 درصد ظرفیت بلیت فروشی می شود. در هر استان هم سینماها با کسب اجازه از ستاد کرونای همان استان، می توان بلیت فروشی داشته باشد.

نجفی درباره فرآیند مشارکت مخاطبان سینماهای مردمی در رأی گیری انتخاب بهترین فیلم از نگاه تماشاگران هم توضیحاتی ارائه کرد.

مدیر روابط عمومی جشنواره سی ونهم اولین سئانس اکران در سینمای رسانه ها را 14 اعلام و تأکید کرد تلاش می شود تا پیش از ساعت 20 کلیه برنامه ها در سینمای رسانه ها به پایان رسیده باشد.

وی بر رعایت حداکثری پروتکل های ابلاغی از سوی ستاد کرونا برای برگزاری ایمن جشنواره به ویژه در سالن رسانه ها تأکید کرد.

سینمای کودک و نوجوان در دهه 90

در ادامه برنامه امیررضا مافی میزبان امیرمشهدی عباس مدیرکل سینما و تئاتر کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان بود تا درباره شرایط سینمای کودک در دهه 90 به گفتگو بنشینند.

امیر مشهدی عباس در ابتدای بحث خود گفت: دهه 90 برای سینمای کودک و نوجوان، دهه آزمون و خطا بود. ما بعد از دو دهه 60 و 70، در دهه 80 عملا سینمای کودک را از دست دادیم و نتوانستیم آثاری را تولید کنیم که پیروزیت های قبل را برای مان تکرار کند. در دهه 90 اما تماشاگر اتفاقات تازه در این حوزه بودیم.

وی افزود: در سینمای کودک ما حتی تجربه های پیروز خود را هم ادامه نداده ایم. آنچه در این سال ها به دست آمده هم حاصل تلاش فردی هنرمندان بوده است. بخش های مختلف ارگان ها و نهادهای دولتی، حداقل باید تجربه های پیروز را به سمت رشد و تداوم هدایت کنند. خیلی از سینماگران کودک و نوجوان، امروز ناامید هستند.

مشهدی عباس تأکید کرد: اگر امروز سینمای کودک و نوجوان سرپایی داریم، مدیون تلاش فردی فیلمسازان بوده است. سینمای ما در سطح جهان به واسطه فیلم های کودک و نوجوان فیلمسازانی همچون عباس کیارستمی و ابراهیم فروزش و مجید مجیدی شناخته شد.

این مدیر کانون پرورش فکری درباره نقش نهادها و سازمان های متولی در حوزه سینمای کودک گفت: اتفاقی که برای سینمای کودک و نوجوان افتاده این است که پدر خانواده، تقسیم غذا را به درستی انجام نمی دهد. وقتی پدر و سرپرستی وجود نداشته باشد، دیگر کنترل بچه ها سخت می شود. کانون پرورش در دوره های مختلف مدیرانی داشته که دغدغه های مختلفی داشته اند، در این شرایط تصمیم گیری از سطح مدیران به سمت معاونت ها سوق پیدا می کند. کارشناسان و مدیران کل می شوند صاحب نظر و تصمیم گیر. بیش از نیم قرن است که کانون پرورش در حال فعالیت حرفه ای است.

مشهدی عباس در بخش دیگری از این گفتگو تأکید کرد: امروز در حالی که شرایط عمومی دولت و جامعه تحت الشعاع بیماری کرونا قرار داشته اما حال کانون پرورش خوب است. اما حال سینمای کودک خوب نیست. امروز دایه ای برای سینمای کودک وجود ندارد.

وی در ادامه با تشریح وظایف حمایتی دولت در حوزه سینمای کودک گفت: ما امروز یک سئانس مطمئن برای اکران فیلم کودک نداریم. مثلا سئانس اکران یک فیلم کودک را ساعت 13 می گذارند که وقت ناهار بچه ها است. این هیچ کارشناسی ا پشت خود ندارد. میلیاردها میلیارد هزینه تولید فیلم هایی می کنیم که گاه هیچکدام دیده هم نمی شوند اما از سینمای کودک حمایت نمی کنیم.

این کارگردان سینما افزود: آنقدر فضای سینمای کودک را سرد کرده ایم، خیلی از آن هایی که دغدغه ای در این حوزه داشتند، سراغ کارهای دیگر و ژانرهای دیگر رفته اند.

مشهدی عباس گفت: در حال حاضر عموم فیلم هایی که به نام کودک و نوجوان در سینمای ما ساخته می شوند، در واقع فیلم های خانواده هستند و به بهانه کودک می خواهند مخاطب بزرگسال را هم به سالن بکشانند و مثلا چند شوخی نامناسب هم در کار می گذارند. اساسا دغدغه کودک با دغدغه نوجوان متفاوت است.کاری که قرار است برای خردسال تولید شود هم نباید شبیه کار کودک باشد. آنقدر این ها از هم فاصل دارد که نمی توان این فاصله را نادیده گرفت.

وی ادامه داد: اشتباه من نوعی در مقام فیلمساز و فیلمنامه نویس این است که این دو گروه کودک و نوجوان را یکی فرض می کنم. در حالی که با نگاه تخصصی این دو گروه در واقع 7 گروه باید محسوب شوند. در کانون این نگاه تخصصی را مدنظر داشته و داریم.

مشهدی عباس در پایان گفت: ما هرچقدر به بچه ها اهمیت بدهیم، آینده درخشانی هم خواهیم داشت. وقتی به سینمای کودک و نوجوان به چشم بیلان کاری و آمار نگاه کنیم، مسلما کار درخوری انجام نداده ایم که بخواهیم توقع بازتاب مناسب هم داشته باشیم.

آموزش فیلمسازی با بهروز افخمی

در بخش پایانی نقد سینما شب گذشته، امیررضا مافی با بهروز افخی درباره آموزش فیلمسازی گفتگو کرد.

در ابتدای این گفتگو مافی برمبنای پیامک های مخاطبان درباره خط فرضی سوالی را مطرح نمود که افخمی در توضیح آن گفت: باید بدانیم رعایت خط فرضی زمانی ضرورت دارد که بخواهیم مخاطب به درون فیلم بیاید و احساس کند فیلم در اطرافش جریان دارد.

وی ادامه داد: زمانی شاید فیلمساز نخواهد مخاطب را به داخل فیلمش بکشاند. خیلی از فیلمسازهای امروزی نمی خواهند و می گویند مثلا ما دوربین خود را می لرزانیم تا کیفیت یک فیلم خبری و گزارشی پیدا کند. معنی اش این است که من می خواهم فیلمی بسازم که موقع تماشا، شما بدانید دارید فیلم می بینید و قرار نیست به آن داخل شوید.

افخمی سپس به طرح نکاتی به صورت مصداقی درباره رعایت خط فرضی در فرآیند کارگردانی پرداخت.

وی در پایان تأکید کرد: خط فرضی، فی نفسه امر مقدسی نیست بلکه یکی از پنج اصلی است که در مرحله تدوین باید آن را رعایت کنید. همه این اصول را باید رعایت کنیم تا کاتی که می زنیم، کات نرمی باشد.

برنامه نقد سینما به تهیه کنندگی یوسف بچاری جمعه شب ها ساعت 22 از شبکه پنج سیما پخش می شود.